Tên di sản : Đền Làng Lê (Nơi thờ bà Lê Thị Lự)
Tỉnh/Thành phố : Thanh Hóa
Loại di tích :
Di tích lịch sử
Sô quyết định : Số 4077/QĐ-UBND
Giới thiệu
Năm 1969, trong cuộc chiến tranh phá hoại miền Bắc lần thứ 2 của giặc Mỹ, đền một lần nữa lại bị phá hủy; vì thế các thần phả, sắc phong và nhiều hiện vật có giá trị cũng bị thất lạc. Hiện nay, tại nhà thờ chi trưởng họ Lê Văn làng Đông Tiến, xã Bình Minh, huyện Tĩnh Gia vẫn còn giữ lại được các hiện vật có giá trị liên quan đến Đền Làng Lê như: Ngai thờ, thần vị, mũ thờ, bát hương sứ cổ, 02 chuỗi vòng cổ bằng ngọc trai...
Kiến trúc đền thờ:
Theo trí nhớ của các bậc cao niên trong làng thì trên Thượng lương của đền thờ ghi rõ năm trùng tu ngôi đền như sau: “Bảo Đại nguyên niên Ất Sửu trọng thu lương thời cát nhật kiện trụ thượng lương đại cát”. Như vậy, Đền Làng Lê được khôi phục lại vào thời vua Bảo Đại nguyên niên (1925) triều Nguyễn.
Đền xưa tọa lạc trên một khu đất cao ráo, rộng rãi và thoáng mát gọi là Mả Đình có diện tích khoảng 500m2, được cấu trúc theo kiểu hình chữ Đinh gồm có Tiền đường và Hậu cung nhìn về hướng Đông Nam. Phía Tây giáp cánh đồng Cù Mai, phía Nam giáp Mả Mậu, phía Bắc giáp rừng cây và phía Nam giáp cánh đồng gần Hón Nun (đây là con hón nối với sông Kênh Than đổ ra cửa Lạch Bạng). Cấu trúc của nhà Tiền đường là một ngôi nhà gồm 3 gian, mái lợp ngói mũi hài. Bờ nóc được trang trí đôi rồng chầu nguyệt, bốn góc mái được đắp cong. Ngoài ra, hai bên phía trước nhà Tiền đường còn có hai dãy nhà Tả vu và Hữu vu. Nhà Hậu cung là một ngôi nhà gồm 2 gian được cấu trúc theo kiểu “Thượng vàng hạ mộ” tức phía trên là nơi thờ gồm có 3 bệ thờ, phía dưới là mộ. Sau đó đền Làng Lê lại tiếp tục bị đổ nát.
Năm 2009, với lòng hảo tâm của nhân dân cũng như sự quan tâm của chính quyền các cấp, con cháu dòng họ Lê Văn, nhân dân làng Lê Vinh, xã Hải Hòa, Đền Làng Lê đã được tôn tạo lại bằng chất liệu bê tông giả gỗ mô phỏng theo kiểu kiến trúc cổ truyền thống. Đến năm 2010, việc trùng tu, tôn tạo đền đã hoàn thành giai đoạn I. Tuy chưa được khang trang và bề thế nhưng những gì có hiện nay đã phần nào đáp ứng được nguyện vọng tha thiết của nhân dân trong vùng về nhu cầu tín ngưỡng tâm linh.
Hiện đền tọa lạc trên một khu đất rộng, cao ráo, rộng rãi và thoáng mát ở phía tây bắc của làng Lê Vinh nhìn về hướng nam chếch tây 5 độ, có diện tích là 1.000m2. Phía Bắc và phía Đông đến giáp khu vực dân cư; Phía Nam và phía Tây giáp đường liên thôn gồm có các công trình sau:
Sân đền: đi từ ngoài vào ta gặp một sân đất khá rộng ngay phía trước đền thờ, do chưa được tôn tạo lại nên vẫn còn đang là một bãi đất trống. Hiện chính quyền địa phương đang có kế hoạch trùng tu, tôn tạo lại trong thời gian tới. Phần sân giáp hiên trước của đền thờ được đặt một bát hương đá lớn.
Đền thờ: là một ngôi nhà gồm ba gian với bốn hàng chân cột, được xây dựng theo kiểu tường hồi bít đốc, cấu trúc theo kiểu chữ nhất (-) với chiều rộng là 6,15m; chiều dài là 10,4m với tổng diện tích là 63,960m2. Cấu trúc của vì kèo được làm theo kiểu vì kèo truyền thống biến thể gồm có Quá giang, Câu đầu, trụ trốn, kèo suốt, xà ngang, xà dọc cấu tạo nên bộ khung. Toàn bộ bề mặt của các cấu kiện được sơn màu giả gỗ. Nền nhà được lát gạch bát màu đỏ theo lối chữ Công vít mạch.
Phần bờ nóc của ngôi nhà được đắp theo kiểu thân rộng cách điệu. Ngay chính giữa của bờ nóc trang trí một đôi rồng chầu nguyệt.
Hai phía của bờ nóc được trang trí kìm nóc. Mái đền được lợp ngói mũi hài, phía dưới lót ngói liệt.
Các góc mái đều được làm mái cong và trang trí tám con rồng kìm nóc ở tám góc mái. Phần cổ diêm của đền được trang trí hai hình chữ Thọ hai bên, hai đốc mỗi bên được trang trí 1 con rồng chầu.
Phía trong của đền được trang trí các hoa văn hình hoa lá và rồng, mây cách điệu chủ yếu trên các đầu bẩy, đầu kẻ, xà...
Bài trí đồ thờ: đền bố trí 1 ban thờ được đặt ngay gian chính giữa. Đây là nơi thờ bà Lê Thị Lự gồm một ngai thờ và bài vị sơn son thếp vàng; hai bên đặt hai lọ cắm hoa bằng sứ, chính giữa đặt một bát hương bằng sứ và một lư đồng, một đôi hạc đồng, hai chân nến đồng, 07 đài nước; 01 mâm bồng. Phía trước Ban thờ, hai bên còn đặt một hạc gỗ ngậm hoa sen cỡ lớn đứng trên 2 con rùa tượng trưng cho sự trường cửu.
Ngoài bài trí đồ thờ, trong nhà thờ còn trang trí một số câu đối, đại tự: Ở gian giữa treo đôi câu đối hai bên ban thờ và một bức Đại từ phía trên ban thờ.
Ngoài ra, phía tả của ngôi đền hiện còn khu Mộ của bà Lê Thị Lự, được tôn tạo năm 2005 có chiều dài là 2m, rộng 6m với tổng diện tích là 12m2.
Theo các bậc cao niên và nhân dân nơi đây cho biết, năm 1969, sau khi đền thờ bị phá hủy, đất của khu vực đền thờ được cấp cho 1 hộ dân ở. Năm 1998, khi gia đình tiến hành đào đất đắp nền xây nhà đã phát hiện khu mộ của bà Lê Thị Lự, quách được làm bằng đá xanh. Căn cứ vào phần phát lộ cho biết quan tài có chiều rộng là 1,2m.
Hàng năm, vào ngày 19 tháng Giêng âm lịch (ngày giỗ bà Lê Thị Lự), con cháu dòng họ Lê Văn thôn Vinh Tiến đều long trọng tổ chức tế lễ, dâng hương và rước kiệu quanh làng để tỏ lòng biết ơn, ngưỡng mộ đối với bậc tiền nhân, cầu mong cho mưa thuận gió hòa, con cháu sống bình yên, hạnh phúc. Đây cũng là nơi con cháu, nhân dân trong làng tụ họp bàn bạc giải quyết công việc và tổ chức nhiều hoạt động vui chơi giải trí vào các ngày lễ, tết...
Nhìn chung, khu di tích Đền Làng Lê tuy mới được tôn tạo lại nhưng có giá trị quan trọng trong sinh hoạt tín ngưỡng của họ Lê Văn, nhân dân quanh vùng nói chung.
Các hiện vật trong di tích:
Hiện ở di tích Đền Làng Lê gồm có các hiện vật sau:
Hiện vật cũ:
Mâm bồng gỗ: 01 cái.
Đài nước gỗ: 04 cái.
Hòm đựng sắc: 01 cái.
Kiệu gỗ: 01 cái.
Trắng da loại nhỏ: 01 cái.
Trụ đá trang trí hình chữ Thọ: 02 cái.
Gia phả chữ Hán: 01 bản (có nhiều thông tin giá trị).
Hiện vật mới:
Hạc gỗ cỡ lớn: 01 đôi.
Hạc đồng cỡ nhỏ: 01 đôi.
Lư đồng: 01 cái.
Chân nến đồng: 02 cái.
Giá chuông và chuông: 02 cái.
Bát hương sứ: 01 cái.
Lọ cắm hoa: 02 cái.
Đài nước: 03 cái.
Hương án gỗ: 01 cái.
Ngai thờ: 01 cái.
Bài vị: 01 cái.